نکاتی در خصوص طراحی روشنایی
طراحي روشنايي با درنظر گرفتن ماهيت هاي فضاي اطراف بايد بيان كننده مطلوب نظرها باشد. اين طراحي بايد مبين هدف، كاربري هاي خاص ساختمان و طراحي آن و همچنين حالت رفتاري روشنايي به عنوان يكي از عناصر طراحي و مواد بايد درنظر گرفته شود.
فضا و كاربری آن
فضاي روشن شده تقسيم مي‌شود به: نوع كاربری و سطوحی كه براي آن شرايط طراحي شده است. بكارگيري روشنايي جهت اين اماكن به منظور: دفتركار، قسمت فروش، پيشخوان، گنجه‌ها، قسمت‌هاي ورودي و راهروها مي‌باشد موضوع بحث درخصوص منطقه‌بندي “Zoning“ است كه: تعريف مناطق براساس كاربري آنها است.
اشكال نور در فضای کاربری
براساس تجربه و بينش بصري، يك طراح تصميم ميگيرد كه تأثيرات نور چگونه براي آن منظور خاص، بهترين سرويس‌دهي را مي‌تواند داشته باشد. در مناطق مختلف، نور استفاده شده براي پس زمينه‌ي روشنايي است كه براي تأكيد در روشنايي يا سوژه‌اي مشخص، تشخيص مسير، كمك به ناظر به جهت تغيير نظر به سمت و سويي يا تحريك نگاه به سمت يك اثر هنري است. روش‌هاي زيادي براي اين منظور وجود دارد اما ساده‌ترين آنها تركيب لامپ‌ها و چراغ‌ها و همخواني اين مجموعه با محيط است.
چراغ و لامپ
در يك طراحي بسته به نوع كاربري كه روشنايي در آن ايفاي نقش مي‌كند يك يا چند نوع لامپ ممكن است بكار گرفته شود، با بهره‌گيري از برآوردهاي اوليه و برنامه‌هاي رايانه‌اي تعداد منابع نوري، توان مصرفي و ديگر مشخصات آنها تعريف شده و سپس مسير اين عوامل به سمت انتخاب چراغ هدايت مي‌شود.
انتخاب چراغ ها
جهت انتخاب چراغ ها و محصولات روشنایی، طراح روشنايی بايد درنظر داشته باشد كه مشخصات تشريح شده در سطرهاي بعدي و حصول اطمينان از اينكه چراغي با مقررات DIN5035 و مقررات “حدود تعريف شده جهت محل‌هاي كار” مطابقت داشته باشد بکار گرفته مي‌شود، اصولاً انتخاب موقعيت قرارگيری و تعداد لامپ ها اغلب روندی تكراری دارند.
هماهنگ سازی مناسب
اصولاً طراح روشنايي بايد تطبيق دهنده تضادهاي موجود و هم‌ساز كردن آنها با يكديگر باشد. اين هم‌سويي بايد دربرگيرنده كل طراحي شامل: فناوري چراغ، مسائل اقتصادي، بهينه‌سازي مصرف، زيباسازي محيط و تأثيرات منفي آن بر ديگر تجهيزات جنبي باشد.
خصوصيات كيفی سامانه ی روشنايی
خصوصيات يك سامانه‌ي روشنايي خوب و مطمئن به شرح زير است:
1- شدت روشنايي مناسب
2- توزیع روشنایی مناسب
3- کاهش خیرگی و نور مستقیم
4- نور مستقیم و تاثیرات
5- رنگ نور و نمود رنگ
6- آرامش در محیط
شدت روشنايی
اگرچه كاهش شدت روشنايي مي‌تواند كاهش دهنده‌ي هزينه‌ها باشد اما شدت روشنايي داراي تأثير عمده‌اي بر كارآيي، توليد و ايمني در كار است درنتيجه مقادير توصيه شده‌اي براي شدت روشنايي عمومي كه دربرگيرنده ديد بصري، آرامش در محيط، هزينه‌ها و مصرف انرژي است پيشنهاد مي‌شود.
شدت روشنايي پيشنهادي برگرفته از استاندارد DIN5035 به شرح زير است:
| E [LUX] | کاربری |
| 20< | راهروها و سرویس‌های بهداشتی |
| 50< | خطوط تولید؛ بدون مداخله انسان |
| 100< | خطوط تولید؛ مداخله انسان به صورت موردی |
| 200 | اطاق‌های کار؛ حداقل پیشنهادی |
| 300 | اطاق‌های کار جهت کارهای نیمه دقیق؛ ( قفل سازی و پلمپ) |
| 500-300 | مناطقی که دارای ترمینال‌های رایانه‌ای هستند. |
| 500 | فضاهای اداری برای کارهای معمولی نیمه دقیق (دفاترکار) |
| 1000< | روشنایی مناطق کاری بطور مجزا به اضافه روشنایی عمومی برای کارهای دقیق (خطوط مونتاژ با قطعات کوچک) |
توزيع روشنايی
به منظور شرايط بهينه سازي ديد در بصري استاندارد DIN5035 توصيه مي‌کند: نسبت روشنايي مابين “ناحيه نزديك” و “ناحيه پيراموني” ٣ به ١ باشد. ” ناحيه نزديك” منطقه كار و “ناحيه پيراموني” محيط بلافصل منطقه كاري است، با رعايت اين شرط عمل تطابق چشم بطور مناسبي صورت مي‌پذيرد.
كاهش خيرگی
موقعيت لامپ‌ها و چراغ‌ها در هنگام انتخاب، بايد خطر ناشي از “خيرگی” درنظر گرفته شود. بنابراين، يك موقعيت نامطلوب چراغ مي‌تواند كمك كند به خيرگي مستقيم (نگاه مستقيم به لامپ) يا به خيرگي ناشي از انعكاس ناخواسته (درطول سطح براق يا انعكاس سطوح) كه مي‌تواند به ديد بصري لطمه وارد سازد. بدين منظور براي كاهش اين اثر، سطوح براق بايد به سطوح مات تبديل شوند.
علاوه برآن، متوسط چگالي روشنايي در حدود مرزي فضا (اطاق) نبايد بيش از 200cd/m باشد.
نور مستقيم و تأثيرات سايه
براي افراد، برحسب راست و چپ دست بودن بايد درنظر گرفته شود كه تابش نور از چه سمتي صورت ميگيرد. درغير اينصورت، سايه‌ها مي‌توانند باعث برهم زدن ديد شوند. از كنتراست‌هاي قوي بايد پرهيز شود. پيشنهاد مي‌شود براي كاهش اثرات ياد شده از روشنايي‌هاي موضعي استفاده شود.
color rendering و نمود رنگ light color رنگ نور
اصولاً پيشنهاد مي‌شود از لامپ هايي استفاده شود كه داراي نمود رنگ(Ra) خوب یا خیلی خوب هستند. (لامپ‌های با دمای رنگ بالا یا هالوژن)
آرامش در محیط Comfort (منحنی کرایهوف یا منحنی آرامش)
منحنی کرایهوف یا کرایتوف Kruithof نشان دهنده‌ی حدود شدت روشنایی بر حسب دمای رنگ مناسبی است که این آرامش را تعریف می‌کند.
با توجه به منحنی بالا به نظر می‌آید که یک سامانه روشنایی با دمای رنگ پایین (رنگ نور گرم) k2500 تا k3000 در محدوده lux50 الی lux500 آرامش بخش‌تر است در حالی که به نظر می‌آید شدت روشنایی بالاتر نیاز داشته باشیم دمای رنگ می‌تواند از نور سفید ملایم k3000 تا سفید (نور روز) k5600 و یا فراتر از آن میل کند.
از اين رو بايد هميشه وابستگي رنگ نور يا دماي نور را براساس ميزان شدت روشنايي محل از ديدگاه کاربري و مبلمان فضا (وسايل بکارگرفته شده رنگ و جنس آنها) درنظر گرفت تا آسايش و راحتي افرادي كه در زير نور فعاليت مي‌كنند تأمين شود.
برگرفته از مقاله دکتر شهرام نورصالحی