نکاتی در خصوص طراحی روشنایی
طراحی روشنایی با درنظر گرفتن ماهیت های فضای اطراف باید بیان کننده مطلوب نظرها باشد. این طراحی باید مبین هدف، کاربری های خاص ساختمان و طراحی آن و همچنین حالت رفتاری روشنایی به عنوان یکی از عناصر طراحی و مواد باید درنظر گرفته شود.
فضا و کاربری آن
فضای روشن شده تقسیم می‌شود به: نوع کاربری و سطوحی که برای آن شرایط طراحی شده است. بکارگیری روشنایی جهت این اماکن به منظور: دفترکار، قسمت فروش، پیشخوان، گنجه‌ها، قسمت‌های ورودی و راهروها می‌باشد موضوع بحث درخصوص منطقه‌بندی “Zoning“ است که: تعریف مناطق براساس کاربری آنها است.
اشکال نور در فضای کاربری
براساس تجربه و بینش بصری، یک طراح تصمیم میگیرد که تأثیرات نور چگونه برای آن منظور خاص، بهترین سرویس‌دهی را می‌تواند داشته باشد. در مناطق مختلف، نور استفاده شده برای پس زمینه‌ی روشنایی است که برای تأکید در روشنایی یا سوژه‌ای مشخص، تشخیص مسیر، کمک به ناظر به جهت تغییر نظر به سمت و سویی یا تحریک نگاه به سمت یک اثر هنری است. روش‌های زیادی برای این منظور وجود دارد اما ساده‌ترین آنها ترکیب لامپ‌ها و چراغ‌ها و همخوانی این مجموعه با محیط است.
چراغ و لامپ
در یک طراحی بسته به نوع کاربری که روشنایی در آن ایفای نقش می‌کند یک یا چند نوع لامپ ممکن است بکار گرفته شود، با بهره‌گیری از برآوردهای اولیه و برنامه‌های رایانه‌ای تعداد منابع نوری، توان مصرفی و دیگر مشخصات آنها تعریف شده و سپس مسیر این عوامل به سمت انتخاب چراغ هدایت می‌شود.
انتخاب چراغ ها
جهت انتخاب چراغ ها و محصولات روشنایی، طراح روشنایی باید درنظر داشته باشد که مشخصات تشریح شده در سطرهای بعدی و حصول اطمینان از اینکه چراغی با مقررات DIN5035 و مقررات “حدود تعریف شده جهت محل‌های کار” مطابقت داشته باشد بکار گرفته می‌شود، اصولاً انتخاب موقعیت قرارگیری و تعداد لامپ ها اغلب روندی تکراری دارند.
هماهنگ سازی مناسب
اصولاً طراح روشنایی باید تطبیق دهنده تضادهای موجود و هم‌ساز کردن آنها با یکدیگر باشد. این هم‌سویی باید دربرگیرنده کل طراحی شامل: فناوری چراغ، مسائل اقتصادی، بهینه‌سازی مصرف، زیباسازی محیط و تأثیرات منفی آن بر دیگر تجهیزات جنبی باشد.
خصوصیات کیفی سامانه ی روشنایی
خصوصیات یک سامانه‌ی روشنایی خوب و مطمئن به شرح زیر است:
۱- شدت روشنایی مناسب
۲- توزیع روشنایی مناسب
۳- کاهش خیرگی و نور مستقیم
۴- نور مستقیم و تاثیرات
۵- رنگ نور و نمود رنگ
۶- آرامش در محیط
شدت روشنایی
اگرچه کاهش شدت روشنایی می‌تواند کاهش دهنده‌ی هزینه‌ها باشد اما شدت روشنایی دارای تأثیر عمده‌ای بر کارآیی، تولید و ایمنی در کار است درنتیجه مقادیر توصیه شده‌ای برای شدت روشنایی عمومی که دربرگیرنده دید بصری، آرامش در محیط، هزینه‌ها و مصرف انرژی است پیشنهاد می‌شود.
شدت روشنایی پیشنهادی برگرفته از استاندارد DIN5035 به شرح زیر است:
| E [LUX] | کاربری |
| ۲۰< | راهروها و سرویس‌های بهداشتی |
| ۵۰< | خطوط تولید؛ بدون مداخله انسان |
| ۱۰۰< | خطوط تولید؛ مداخله انسان به صورت موردی |
| ۲۰۰ | اطاق‌های کار؛ حداقل پیشنهادی |
| ۳۰۰ | اطاق‌های کار جهت کارهای نیمه دقیق؛ ( قفل سازی و پلمپ) |
| ۵۰۰-۳۰۰ | مناطقی که دارای ترمینال‌های رایانه‌ای هستند. |
| ۵۰۰ | فضاهای اداری برای کارهای معمولی نیمه دقیق (دفاترکار) |
| ۱۰۰۰< | روشنایی مناطق کاری بطور مجزا به اضافه روشنایی عمومی برای کارهای دقیق (خطوط مونتاژ با قطعات کوچک) |
توزیع روشنایی
به منظور شرایط بهینه سازی دید در بصری استاندارد DIN5035 توصیه می‌کند: نسبت روشنایی مابین “ناحیه نزدیک” و “ناحیه پیرامونی” ٣ به ١ باشد. ” ناحیه نزدیک” منطقه کار و “ناحیه پیرامونی” محیط بلافصل منطقه کاری است، با رعایت این شرط عمل تطابق چشم بطور مناسبی صورت می‌پذیرد.
کاهش خیرگی
موقعیت لامپ‌ها و چراغ‌ها در هنگام انتخاب، باید خطر ناشی از “خیرگی” درنظر گرفته شود. بنابراین، یک موقعیت نامطلوب چراغ می‌تواند کمک کند به خیرگی مستقیم (نگاه مستقیم به لامپ) یا به خیرگی ناشی از انعکاس ناخواسته (درطول سطح براق یا انعکاس سطوح) که می‌تواند به دید بصری لطمه وارد سازد. بدین منظور برای کاهش این اثر، سطوح براق باید به سطوح مات تبدیل شوند.
علاوه برآن، متوسط چگالی روشنایی در حدود مرزی فضا (اطاق) نباید بیش از ۲۰۰cd/m باشد.
نور مستقیم و تأثیرات سایه
برای افراد، برحسب راست و چپ دست بودن باید درنظر گرفته شود که تابش نور از چه سمتی صورت میگیرد. درغیر اینصورت، سایه‌ها می‌توانند باعث برهم زدن دید شوند. از کنتراست‌های قوی باید پرهیز شود. پیشنهاد می‌شود برای کاهش اثرات یاد شده از روشنایی‌های موضعی استفاده شود.
color rendering و نمود رنگ light color رنگ نور
اصولاً پیشنهاد می‌شود از لامپ هایی استفاده شود که دارای نمود رنگ(Ra) خوب یا خیلی خوب هستند. (لامپ‌های با دمای رنگ بالا یا هالوژن)
آرامش در محیط Comfort (منحنی کرایهوف یا منحنی آرامش)
منحنی کرایهوف یا کرایتوف Kruithof نشان دهنده‌ی حدود شدت روشنایی بر حسب دمای رنگ مناسبی است که این آرامش را تعریف می‌کند.
با توجه به منحنی بالا به نظر می‌آید که یک سامانه روشنایی با دمای رنگ پایین (رنگ نور گرم) k2500 تا k3000 در محدوده lux50 الی lux500 آرامش بخش‌تر است در حالی که به نظر می‌آید شدت روشنایی بالاتر نیاز داشته باشیم دمای رنگ می‌تواند از نور سفید ملایم k3000 تا سفید (نور روز) k5600 و یا فراتر از آن میل کند.
از این رو باید همیشه وابستگی رنگ نور یا دمای نور را براساس میزان شدت روشنایی محل از دیدگاه کاربری و مبلمان فضا (وسایل بکارگرفته شده رنگ و جنس آنها) درنظر گرفت تا آسایش و راحتی افرادی که در زیر نور فعالیت می‌کنند تأمین شود.
برگرفته از مقاله دکتر شهرام نورصالحی