خیرگی (تابش خیره کننده) چیست؟
نوری مناسب و رضایت بخش تلقی می‌شود که دارای ویژگی های مشخصی باشد. این نور آرامش بصری ساکنین محیط را در پی دارد. همانطور که در مقالات پیشین به تفصیل بیان کردیم شاخص نمود رنگ، دمای رنگی متناسب با محیط، توزیع یکنواخت درخشندگی و … همگی از جمله فاکتورهای یک نورباکیفیت می‌باشند.
در این مقاله مبحث عدم خیرگی یا تابش خیره کننده که یکی دیگر از ویژگی‌های نور با کیفیت محسوب می‌شود، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
خیرگی یکی از شایع ترین عارضه های روشنایی و نورپردازی نامناسب است که به سبب روشنایی بیش از حد در یک ناحیه ایجاد می‌شود که اثرات سوئی مانند سوزش چشم و خستگی ذهن را در پی دارد.
این پدیده به علت وجود کنتراست بالا میان تاریکی و روشنایی به وجود می‌آید و تشخیص اختلاف میان درخشندگی‌ها را برای چشم انسان سخت می‌کند که به آن چشم زدگی نیز گفته می‌شود.
نگاه کردن مستقیم به نور خورشید، نور بالای چراغ خودرو رو به رو در شب، نور چراغ هایی که جلوی بسیاری از میوه فروشی‌ها وجود دارد و … همگی از جمله مصادیق بارز خیرگی می‌باشند.
انواع خیرگی
تابش خیره کننده به دو دسته محدودکننده (Disability Glare) و آزاردهنده (Discomfort Glare) تقسیم می‌شود.
خیرگی محدود کننده
در اثر وجود نورهای مزاحم و خیره کننده، پرده ای نورانی شبکیه چشم را می‌پوشاند. در نتیجه ی این امر دید انسان محدود شده و قدرت تشخیص اشیاء کاهش می‌یابد. نور بالای خودروی مقابل در شب مثال خوبی برای این نوع خیرگی می‌باشد. یک راهکار مناسب برای رفع این مشکل ایجاد زاویه بین منبع نور و خط دید می‌باشد. همچنین انتخاب رفلکتور مناسب برای پروژکتورها و چراغ‌ها، از جمله موارد کاهش دهنده خیرگی می‌باشد.
خیرگی آزاردهنده
این نوع خیرگی به اندازه خیرگی محدودکننده ایجاد مشکل نمی‌کند و مقدار آن قابل اندازه گیری نمی‌باشد. قرار گرفتن در معرض نور آفتاب بیش از حد، نمونه‌ی آن است. بسیار بدیهی است که کاهش خیرگی محدودکننده، کاهش خیرگی آزاردهنده را نیز در پی دارد.
راهکارهایی برای رفع تابش خیره کننده
با توجه به اثراتی که تابش خیره کننده بر چشم و ذهن دارد. می‌توان با استفاده از راهکارهای زیر میزان خیرگی در فضاهای بسته را کاهش داد:
- در انتخاب چراغ ها دقیق تر باشید. منابع نوری ال ای دی مانند انواع لامپ‌ها و چراغ‌های سیلندری به سبب ساختاری که دارند نسبت به چراغ‌های نسل قدیمی خیرگی بسیار کمتری دارند.
ارتفاع نصب چراغ ها را افزایش دهید. - بهتر است زمینه منبع روشنایی رنگ روشنی داشته باشند تا نسبت درخشندگی بین لامپ و زمینه مناسب گردند. دیوارها کمی تیره تر از زمینه منبع روشنایی و کف سالن از دیواره ها و سقف‌ها تیره تر باشد و ضرایب بازتاب استانداردی داشته باشند.
- تا حد امکان منابع بازتاب دهنده ی نور باید از جلوی دید چشم جمع آوری شوند، یا با مواد غیرقابل انعکاس پوشانده شوند.
- نمایشگرهای رایانه و دیگر نمایشگرها باید به گونه ای قرار بگیرند که بازتاب دهنده نور منابع روشنایی نباشند.
در انتها باید بدانید؛ به علت وجود منابع نوری متعدد در اتاق‌ها، سالن‌ها و فضاهای بزرگ، اجتناب از تابش خیره کننده بسیار سخت می‌باشد.
مسئله خیرگی در روشنایی معابر عمومی
خیرگی از جمله مواردی است که در طراحی روشنایی معابر باید از وقوع آن جلوگیری کرد. روشن بودن بیش از حد پس زمینه عابران پیاده در خیابان‌ها سبب کم شدن دید یا ناپدید شدن عابر از دید رانندگان می‌شود و همین امر نیز خطرات جانی در پی دارد.
در روشنایی معابر عمومی، برای محاسبه مقدار خیرگی لازم است مقدار درخشندگی خیابان محاسبه شود. میزان درخشندگی در مورد سطوح، متناسب است با میزان شدت روشنایی و ضریب انعکاس آن سطوح. بنابراین درخشندگی متوسط سطح خیابان متناسب با شدت روشنایی متوسط و نوع پوشش آن خواهد بود.
برای رفع خیرگی یا تابش خیره کننده در معابر عمومی، مانند سالن‌ها و فضاهای بسته باید در زمان انتخاب چراغ‌ها و پروژکتورها دقت کافی در نظر گرفته شود. استفاده از چراغ‌ها و پروژکتورهای ال ای دی با کیفیت که از رفلکتور مناسب بهره می‌برند، علاوه بر صرفه جویی های اقتصادی که در پی دارند موجب می‌شود که خیرگی نیز به میزان چشمگیری کاهش یابد.