آلودگی نوری چیست؟ اثرات زیست محیطی آن چیست؟

مدتیست که ساکنین شهرهای بزرگ از دیدن آسمان زیبای شب محروم اند. بسیاری دلیل این امر را آلودگی هوا می‌دانند زیرا تشخیص آلودگی هوا بسیار آسان‌تر از سایر آلودگی‌هاست. اما باید بدانیم علت اصلی را می توان اینگونه تصور کرد: تنها چیزی از جنس خود ستاره یعنی نور می‌تواند دیدار آن را مختل نماید. چیزی شبیه نور خورشید، نور ماه و یا نورهای مصنوعی.

آلودگی نوری سریع ولی بدون جلب توجه انسان رشد کرده و حق دیدن آسمان پر ستاره را از ما گرفته است. استفاده نامناسب از روشنایی که به عنوان یکی از بزرگترین دستاوردهای بشر محسوب می‌شود علاوه بر اتلاف منابع انرژی، تاثیرات جانبی مخربی در محیط زیست نیز به وجود آورده است.

هدف از نگارش این مقاله تعریف دقیق و علمی آلودگی نوری، عوامل ایجاد آلودگی نوری، آثار نامطلوب و عوارض ناشی از آن بر محیط زیست اطرافمان و در انتها ارائه راهکارهایی برای کنترل و کاهش آلودگی نوری است.

تعریف آلودگی نوری و عوامل ایجاد آن

در نخستین گام باید بدانیم آلودگی نوری چیست. هرگاه با نور مصنوعی رفتار نادرست و غیر استاندارد صورت گیرد آلودگی نوری پدید می‌آید. باید بدانیم استفاده از هرچیزی حد میانه‌ای دارد و استفاده از نور نیز از این قاعده مستثنا نیست.

تعریف علمی آلودگی نور عبارت است از: نورهای مصنوعی و بی کیفیتی که در زمان و یا مکان نامناسب از استاندارد خود خارج شده و با کیفیت نامطلوب محیط زیست و آسمان شب را آزاردهنده و آلوده می‌سازند.

ما به نور منابع روشنایی تا حدی نیاز داریم که با زاویه تابش مناسب محیط اطرافمان را روشن کند نه آسمان بالا سرمان! جایی که واقعا مورد نیاز نیست روشن شود. از جمله دلایل آلودگی نوری می‌توان به منابع نوری غیر ضروری و همچنین طراحی های نامناسب شهری و نورپردازی نامناسب اشاره کرد.

آثار نامطلوب آلودگی نوری

تحقیقات نشان می‌دهد که حیات طیف بسیاری از موجودات زنده از گیاهان گرفته تا جانوران و حتی انسان‌ها متاثر از آلودگی نوری شهرها و نورپردازی های نامناسب است. گونه‌های مختلف پرندگان و حتی خزندگان و لاک‌پشت‌ها به شدت از آلودگی های نوری تاثیر می‌پذیرند.

سالانه موارد متعددی از برخورد پرندگان با شیشه‌ها در سراسر دنیا گزارش می‌شود. نورهای مزاحم شب یک دلیل عمده این اتفاق هستند که می‌توانند جان پرندگان مهاجر را به راحتی تهدید کند.

همچنین محققان دریافته اند قرار گرفتن انسان‌ها در برابر نور بیش از حد و غیر استاندارد می‌تواند آثار نامطلوب و جبران ناپذیری داشته باشد؛ که از جمله آن‌ها می‌توان به آسیب‌های چشمی، بروز استرس، تضعیف قدرت فکر، خیرگی، تضعیف دستگاه ایمنی بدن در دراز مدت، افزایش ابتلا به انواع سرطان از جمله سرطان های پوستی، کاهش آستانه تحمل و ایجاد جوش و رنگ پریدگی، بر هم خوردن ساعت بیولوژیک بدن و بروز افسردگی اشاره کرد.

از دیگر عوارض ناشی از آلودگی نوری می‌توان به اتلاف انرژی اشاره کرد. همان‌طور که بیان شد از جمله دلایل آلودگی نوری استفاده از منابع غیر ضروری و همچنین طراحی های نامناسب می‌باشد. تمامی این موارد باعث اتلاف روشنایی می‌شود و اتلاف روشنایی هم به معنی اتلاف انرژی است. در حالی که جهت گیری اصلی دنیای مدرن استفاده کارا از انواع انرژی تولید، حمل و نقل،گرمایی و روشنایی است. با گسترش زندگی شهری، افزایش روز افزون مصرف روشنایی امری ناگزیر است، برای حل این معضل با استفاده از منابع روشنایی با مصرف بهینه همچون ال ای دی ها می‌توان از اتلاف انرژی بیش از حد جلوگیری کرد.

نتیجه گیری و ارائه راه حل هایی برای کنترل آلودگی نوری

آلودگی نوری یکی از حاشیه های زندگی شهری است و توجه به آن از اهمیت بالایی برخوردار است. با گسترش شهرها و گران شدن انرژی، کشورهای دنیا به تدوین استانداردهایی در زمینه نورپردازی شهری اقدام کردند تا ضمن جلوگیری از اتلاف انرژی از آلودگی نوری نیز ممانعت به عمل آید.

بسیاری از طراحان شهری و شهروندان عادی بر این باورند که هرچه نور در شب بیشتر باشد، شهر زیباتر و امن‌تر است. البته واقعیت نیز چیزی جز این نیست که نور در القای حس امنیت نقش اساسی دارد؛ اما مسئله اینجاست که نورپردازی صحیح نه تنها بر قابلیت تشخیص بهتر تاثیرگذار است، بلکه در عین حال از نظر اقتصادی نیز به صرفه تر است، میزان جرم را کمتر می‌کند، زیبابی های شهری را بیشتر نشان می‌دهد و مهم تر از همه در حفظ سلامت نیز نقش مهمی‌دارد.

بنابراین طراحان شهری باید خود را نسبت به به رعایت استاندارد‌های نورپردازی و همچنین استفاده از منابع روشنایی با حداکثر کارایی متعهد بدانند. به طور مثال تصویر زیر را در نظر بگیرید:

یک تیر چراغ برق که نور آن همچون دایره ای اطراف را روشن می‌کند. به هیچ وجه نور مناسبی نیست. چراغ های برق شهری زمانی در وضعیتی مطلوب هستند که همچون چتری فقط بخش زیرین خود را روشن می‌کنند و طبیعی است که در این وضعیت محیط اطراف نیز روشن خواهد شد.

در انتهای امر می‌توان گفت مباحثی همچون آلودگی نوری، کمبود منابع انرژی و …… اهمیت توجه به طراحی نورپردازی اصولی را بیش از پیش می‌کند. نورپردازی و روشنایی اصولی و علمی علاوه بر ایجاد حس امنیت و زیبایی بیشتر، کمترین آسیب را به محیط زیست اطرافمان می‌رساند و با بیشترین کارایی ممکن از منابع انرژی بهره می‌گیرد.

منابع:

– مقاله “آلودگی نوری و اثرات زیست محیطی آن” نوشته ی هوشنگ امیرپور، ولی الله طایفی، مصطفی کارگر (ارائه شده در دومین همایش بین المللی روشنایی و نورپردازی ایران)

– وب‌سایت علمی بیگ بنگ